Δικαστικές στατιστικές του Δικαστηρίου - 2023

Βλέπε τα λεπτομερή στατιστικά στοιχεία σχετικά με το Δικαστήριο

Επισκόπηση των κυριότερων στατιστικών τάσεων του προηγούμενου έτους

από τον Marc-André Gaudissart, βοηθό Γραμματέα του Δικαστηρίου

Η παρούσα συμβολή, η οποία μέχρι πρότινος περιλαμβανόταν στο κυρίως σώμα της Έκθεσης Πεπραγμένων του θεσμικού οργάνου, έχει ως στόχο, όπως κάθε χρόνο, να παρουσιάσει στον αναγνώστη έναν συνοπτικό απολογισμό των κυριότερων τάσεων που προκύπτουν με βάση τα δικαστικά στατιστικά στοιχεία για το περασμένο έτος. Παρέχει διαφωτιστικές πληροφορίες ως προς το αντικείμενο, την προέλευση και τη φύση των υποθέσεων που εισήχθησαν ενώπιον του Δικαστηρίου το 2023 και προσφέρει κάποια ερμηνευτικά κλειδιά για την ανάλυση των δεδομένων σχετικά με τις υποθέσεις που περατώθηκαν κατά τη διάρκεια του έτους.

I. Οι εισαχθείσες υποθέσεις

Ο αριθμός των εισερχομένων υποθέσεων στο Δικαστήριο το 2023 συμπίπτει, με μόλις μία υπόθεση διαφορά, με τον μέσο όρο των τριών τελευταίων ετών: με 821 υποθέσεις, ο αριθμός των υποθέσεων που εισήχθησαν το 2023 είναι κατά 15 υποθέσεις υψηλότερος από τον αντίστοιχο αριθμό του 2022 (806 υποθέσεις) και κατά 17 υποθέσεις χαμηλότερος από τον αντίστοιχο αριθμό του 2021 (838 υποθέσεις). Η κατανομή των υποθέσεων ανά κατηγορία ήταν επίσης εν γένει παρόμοια με εκείνη των προηγούμενων ετών, δεδομένου ότι οι προδικαστικές παραπομπές και οι αναιρέσεις εξακολούθησαν να αντιπροσωπεύουν άνω του 90 % του συνόλου των υποθέσεων που εισήχθησαν ενώπιον του Δικαστηρίου (518 νέες αιτήσεις προδικαστικής αποφάσεως και 231 αναιρέσεις κατά αποφάσεων του Γενικού Δικαστηρίου, διατάξεων επί αιτήσεων ασφαλιστικών μέτρων και διατάξεων επί αιτήσεων παρεμβάσεως), πλην όμως αξιοσημείωτη υπήρξε η αύξηση των ευθειών προσφυγών που ασκήθηκαν ενώπιον του Δικαστηρίου το 2023.

Πράγματι, ενώ ο αριθμός τους είχε μειωθεί σε ιστορικά χαμηλό επίπεδο το 2021, με μόλις 29 νέες υποθέσεις, το 2023 υπερδιπλασιάστηκε και ανήλθε σε 60 υποθέσεις. Η άνοδος αυτή εξηγείται τόσο από την αύξηση του αριθμού των προσφυγών ακυρώσεως (οκτώ προσφυγές ασκηθείσες το 2023 έναντι δύο το 2022, καθώς ένα και μόνον κράτος μέλος, η Πολωνία, άσκησε επτά προσφυγές κατά πράξεων που εξέδωσε ο νομοθέτης της Ένωσης στους τομείς της προστασίας του περιβάλλοντος και της ενεργειακής απόδοσης) όσο και από την αύξηση του αριθμού των προσφυγών λόγω παραβάσεως κράτους μέλους, καθότι η Επιτροπή αποφάσισε το 2023 να κινήσει πολλές παράλληλες διαδικασίες επί παραβάσει σχετικά με τη μη μεταφορά ή τη μη κοινοποίηση από ορισμένα κράτη μέλη των μέτρων που απαιτούνταν για τη συμμόρφωσή τους με τις υποχρεώσεις που υπέχουν από τις Συνθήκες. Μη αμελητέο ποσοστό των υποθέσεων αυτών αφορά επίσης το περιβάλλον (διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας, εφαρμογή συστήματος επιτήρησης χωρακατακτητικών ξένων ειδών, προώθηση της χρήσης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, επεξεργασία αστικών λυμάτων, επεξεργασία αποβλήτων κ.λπ.), ενώ αρκετές υποθέσεις αφορούν τους παραδοσιακούς τομείς της ελεύθερης κυκλοφορίας προσώπων και εμπορευμάτων, των μεταφορών, των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων στην ψηφιακή ενιαία αγορά, καθώς και τα μέτρα που πρέπει να θεσπιστούν για την αποτελεσματική προστασία των πληροφοριοδοτών δημοσίου συμφέροντος [1].

Όπως είναι αναμενόμενο, λαμβανομένου υπόψη του γενικότερου γεωπολιτικού πλαισίου και των εστιών ενόπλων συγκρούσεων στο κατώφλι της Ένωσης, ο μεγαλύτερος αριθμός προδικαστικών ερωτημάτων που υποβλήθηκαν στο Δικαστήριο το 2023 αφορούσε τον χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης (82 προδικαστικές παραπομπές), ιδίως δε την ερμηνεία των κανόνων σχετικά με το δικαίωμα ασύλου και το καθεστώς διεθνούς προστασίας των υπηκόων τρίτων χωρών. Όπως και το 2022, πολυάριθμες ήταν οι αιτήσεις προδικαστικής αποφάσεως που υποβλήθηκαν το περασμένο έτος στο Δικαστήριο σχετικά με τους τομείς της φορολογίας, της προστασίας των καταναλωτών και των μεταφορών (με 53, 52 και 40 προδικαστικές παραπομπές αντίστοιχα), ενώ οι αναιρέσεις που ασκήθηκαν το 2023 κατά αποφάσεων του Γενικού Δικαστηρίου αφορούσαν κυρίως τους τομείς της πνευματικής ιδιοκτησίας, του ανταγωνισμού, των κρατικών ενισχύσεων και τις υπαλληλικές υποθέσεις. Οι εν λόγω τομείς εξακολουθούν να αντιπροσωπεύουν σημαντικό μέρος της δραστηριότητας του Γενικού Δικαστηρίου, παρά το γεγονός ότι αναδύθηκαν νέα πεδία ενδίκων διαφορών.

Ως προς τη γεωγραφική προέλευση των προδικαστικών παραπομπών, επισημαίνεται ότι τα δικαστήρια όλων ανεξαιρέτως των κρατών μελών απευθύνθηκαν στο Δικαστήριο κατά το περασμένο έτος, γεγονός που καταδεικνύει τη ζωτικότητα του δικαστικού διαλόγου που καθιερώνουν οι Συνθήκες. Όπως και τα προηγούμενα έτη, τα γερμανικά δικαστήρια συνεχίζουν να κατέχουν τα πρωτεία στη «γεωγραφική κατάταξη» των προδικαστικών παραπομπών (με 94 αιτήσεις προδικαστικής αποφάσεως το 2023), αλλά αυτή τη φορά δεν ακολουθούν τα ιταλικά, αλλά τα βουλγαρικά και τα πολωνικά δικαστήρια, τα οποία υπέβαλαν 51 και 48 αιτήσεις προδικαστικής αποφάσεως αντίστοιχα. Όσον αφορά την Πολωνία, ο αριθμός των προδικαστικών παραπομπών το 2023 είναι ο μεγαλύτερος από την προσχώρησή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση πριν από 20 χρόνια, ενώ ο αριθμός των παραπομπών από τα βουλγαρικά δικαστήρια το 2023 προσεγγίζει το ιστορικό υψηλό του 2021 (58 αιτήσεις προδικαστικής αποφάσεως).

Παρόμοια διαπίστωση ισχύει και όσον αφορά τις αιτήσεις προδικαστικής αποφάσεως από τη Ρουμανία. Με 40 τέτοιες αιτήσεις υποβληθείσες στο Δικαστήριο το 2023, ο υψηλός αυτός αριθμός θυμίζει τα μεγέθη του 2019, έτος κατά το οποίο υποβλήθηκαν 49 αιτήσεις προδικαστικής αποφάσεως από το εν λόγω κράτος μέλος. Τα ερωτήματα που υπέβαλαν τα ρουμανικά δικαστήρια το 2023 αφορούν ποικίλα ζητήματα όπως η δασμολογική κατάταξη των καλωδίων οπτικών ινών, η ασφάλεια των τροφίμων, η προστασία των καταναλωτών από καταχρηστικές ρήτρες των συμβάσεων δανείου σε ξένο νόμισμα, το δικαίωμα έκπτωσης του φόρου προστιθέμενης αξίας, η κάλυψη των ιατρικών εξόδων που πραγματοποιήθηκαν σε κράτος μέλος διαφορετικό από το κράτος ασφάλισης ή ακόμη η λεπτή ισορροπία μεταξύ των εθνικών προτύπων προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων και του σεβασμού των αρχών της υπεροχής, της ενότητας και της αποτελεσματικότητας του δικαίου της Ένωσης.

Όσον αφορά τις επείγουσες διαδικασίες, επισημαίνεται ότι, όπως και το 2022, υποβλήθηκαν σημαντικά λιγότερες αιτήσεις εφαρμογής της ταχείας διαδικασίας ή της επείγουσας προδικαστικής διαδικασίας σε σχέση με το 2021. Ειδικότερα, ενώ το 2021 είχαν υποβληθεί συνολικά 90 τέτοιες αιτήσεις, το 2023 υποβλήθηκαν μόλις 41. Το Δικαστήριο δεν εκδίκασε καμία υπόθεση με ταχεία διαδικασία, ενώ η επείγουσα προδικαστική διαδικασία κινήθηκε δύο φορές το 2023 σε υποθέσεις που αφορούσαν, η μεν πρώτη, την ερμηνεία του άρθρου 5, παράγραφος 1, της οδηγίας 2003/86/ΕΚ του Συμβουλίου, της 22ας Σεπτεμβρίου 2003, σχετικά με το δικαίωμα οικογενειακής επανένωσης (ΕΕ 2003, L 251, σ. 12), σε συνδυασμό με τα άρθρα 7 και 24 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης [2], η δε δεύτερη την ερμηνεία του άρθρου 325, παράγραφος 1, ΣΛΕΕ, του άρθρου 2, παράγραφος 1, της Σύμβασης σχετικά με την προστασία των οικονομικών συμφερόντων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, που υπεγράφη στις Βρυξέλλες στις 26 Ιουλίου 1995, καθώς και της αρχής της υπεροχής του δικαίου της Ένωσης [3].

Το αντίθετο ισχύει όσον αφορά ορισμένες κατηγορίες αναιρέσεων. Ενώ το 2021 το Δικαστήριο είχε επιληφθεί εννέα αναιρέσεων κατά διατάξεων επί αιτήσεων ασφαλιστικών μέτρων και διατάξεων επί αιτήσεων παρεμβάσεως, ο αριθμός αυτός διπλασιάστηκε το 2023.

II. Οι περατωθείσες υποθέσεις

Όπως και στην περίπτωση των εισερχομένων υποθέσεων, ο αριθμός των υποθέσεων που περάτωσε το Δικαστήριο το 2023 βρίσκεται στον μέσο όρο των τριών τελευταίων ετών. Συγκεκριμένα, το Δικαστήριο περάτωσε 783 υποθέσεις το 2023, έναντι 771 υποθέσεων το 2021 και 808 το 2022. Οι αιτήσεις προδικαστικής αποφάσεως και οι αναιρέσεις κυριάρχησαν ποσοτικά μεταξύ των υποθέσεων που περατώθηκαν από το Δικαστήριο το 2023, όπως είναι άλλωστε φυσικό δεδομένου ότι οι κατηγορίες αυτές αντιπροσωπεύουν επίσης το μεγαλύτερο ποσοστό μεταξύ των υποθέσεων που άγονται ενώπιον του Δικαστηρίου.

Όσον αφορά ειδικότερα τον τρόπο περάτωσης των υποθέσεων, διαπιστώνεται επίσης ότι η κατάσταση το 2023 υπήρξε εν πολλοίς παρόμοια με εκείνη του 2022. Τότε το Δικαστήριο είχε εκδώσει συνολικά 466 αποφάσεις και 265 διατάξεις, ενώ ο αριθμός αποφάσεων και διατάξεων το 2023 ήταν 469 και 253 αντίστοιχα, δηλαδή σχεδόν ίδιος με το 2022. Η παρατήρηση αυτή ισχύει επίσης για τις διατάξεις δικαιοδοτικού χαρακτήρα που περατώνουν τη δίκη, πλην των διατάξεων περί διαγραφής της υπόθεσης από το πρωτόκολλο, περί κατάργησης της δίκης ή περί αναπομπής στο Γενικό Δικαστήριο. Ο αριθμός τους ανήλθε σε 167 το 2022 και σε 163 το 2023, αλλά η κατανομή των διατάξεων ανά κατηγορία υποθέσεων είναι ελαφρώς διαφορετική.

Ενώ το 2022 το 12,7 % των υποθέσεων που αφορούσαν προδικαστικές παραπομπές περατώθηκε με διάταξη που εκδόθηκε είτε βάσει του άρθρου 53, παράγραφος 2, του Κανονισμού Διαδικασίας είτε βάσει του άρθρου 99 του Κανονισμού Διαδικασίας, ή ακόμη βάσει συνδυασμού των δύο αυτών διατάξεων, το ποσοστό αυτό αυξήθηκε το περασμένο έτος σε 14,6 %. Αντιθέτως, όσον αφορά τις αναιρέσεις, το ποσοστό των υποθέσεων που περατώθηκαν με διάταξη βάσει των άρθρων 181 ή 182 του Κανονισμού Διαδικασίας μειώθηκε από 56,8 % το 2022 σε 45,9 % το 2023. Η μείωση αυτή εξηγείται από την περάτωση μεγαλύτερου αριθμού αναιρέσεων με απόφαση το 2023, καθώς σε αρκετές περίπλοκες υποθέσεις απαιτήθηκε η διεξαγωγή επ’ ακροατηρίου συζήτησης και/ή η ανάπτυξη προτάσεων από γενικό εισαγγελέα.

Μολονότι κατά το περασμένο έτος οι ασκηθείσες αναιρέσεις είχαν ως αποτέλεσμα υψηλότερο αριθμό αποφάσεων σε σχέση με το 2022, τούτο δεν σημαίνει ότι ο αριθμός των περιπτώσεων στις οποίες οι αποφάσεις του Γενικού Δικαστηρίου αναιρούνται βαίνει γενικά αυξανόμενος. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται όντως μεγάλη σταθερότητα ως προς την έκβαση των αναιρέσεων, ανεξάρτητα από τον τρόπο περάτωσης των σχετικών υποθέσεων. Από τις 201 αναιρέσεις που περατώθηκαν το 2023, 37 οδήγησαν στην αναίρεση της απόφασης του Γενικού Δικαστηρίου και μόνο δέκα είχαν ως αποτέλεσμα την αναπομπή της υπόθεσης στο Γενικό Δικαστήριο. Τα αριθμητικά στοιχεία είναι, και στην περίπτωση αυτή, αρκετά παρόμοια με εκείνα του προηγούμενου έτους, δεδομένου ότι 39 αποφάσεις του Γενικού Δικαστηρίου αναιρέθηκαν το 2022 (σε σύνολο 196 περατωθεισών υποθέσεων), το δε Δικαστήριο ανέπεμψε υποθέσεις στο Γενικό Δικαστήριο μόνο σε εννέα περιπτώσεις.

Όπως και το 2022, οι υποθέσεις που περατώθηκαν από τριμελή τμήματα –συμπεριλαμβανομένου του τμήματος εγκρίσεως της εξετάσεως των αιτήσεων αναιρέσεως– αντιπροσώπευαν περισσότερες από τις μισές υποθέσεις που περατώθηκαν από το Δικαστήριο το 2023 (εξαιρουμένων των διατάξεων περί διαγραφής της υπόθεσης από το πρωτόκολλο, περί κατάργησης της δίκης ή περί αναπομπής στο Γενικό Δικαστήριο). Πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι το ποσοστό των υποθέσεων που περατώθηκαν από τα πενταμελή τμήματα αυξήθηκε κατά το τελευταίο έτος –οι εν λόγω δικαστικοί σχηματισμοί περάτωσαν 298 υποθέσεις το 2023 έναντι 270 το 2022–, ενώ το ποσοστό των υποθέσεων που περατώθηκαν από το τμήμα μείζονος συνθέσεως μειώθηκε σχεδόν κατά το ήμισυ, καθώς 80 υποθέσεις περατώθηκαν από το τμήμα αυτό το 2022 έναντι μόλις 36 υποθέσεων το 2023. Η εξέλιξη αυτή είναι συνέπεια μιας επιλεκτικότερης προσέγγισης εκ μέρους του Δικαστηρίου όσον αφορά τις υποθέσεις που απαιτούν την εμπλοκή του τμήματος μείζονος συνθέσεως, ιδίως λόγω του αριθμού και της πολυπλοκότητας των υποθέσεων που άγονται ενώπιον του Δικαστηρίου, αλλά εξηγείται επίσης από την ύπαρξη παγιωμένης νομολογίας σε ορισμένους τομείς, η οποία καθιστά ευχερέστερη σε σχέση με το παρελθόν την παραπομπή υποθέσεων σε μικρότερο, πενταμελή σχηματισμό.

Όσον αφορά τη διάρκεια των διαδικασιών, πρέπει να σημειωθεί ότι ο συνολικός μέσος χρόνος που απαιτήθηκε για τη διεκπεραίωση όλων των κατηγοριών υποθέσεων ήταν ελαφρώς χαμηλότερος σε σχέση με το προηγούμενο έτος, με 16,1 μήνες το 2023 έναντι 16,4 μηνών το 2022. Τούτο οφείλεται κυρίως στη μείωση της μέσης διάρκειας διεκπεραίωσης για τις ευθείες προσφυγές (από 23,5 μήνες το 2022 σε 20,8 μήνες το 2023) και, σε μικρότερο βαθμό, στη μείωση της αντίστοιχης διάρκειας για τις προδικαστικές παραπομπές (από 17,3 μήνες σε 16,8 μήνες). Η μέση διάρκεια εκδίκασης εξακολουθεί ωστόσο να εξαρτάται από την πολυπλοκότητα των υποθέσεων που άγονται ενώπιον του Δικαστηρίου και από τον τρόπο περάτωσής τους, γεγονός που εξηγεί τη σημασία που αποδίδει το Δικαστήριο στο αίτημα που υπέβαλε στον νομοθέτη της Ένωσης στις 30 Νοεμβρίου 2022 με σκοπό, αφενός, να μεταβιβαστεί στο Γενικό Δικαστήριο μέρος της προδικαστικής του αρμοδιότητας και, αφετέρου, να διευρυνθεί το καθ’ ύλην πεδίο εφαρμογής του μηχανισμού προηγούμενης εγκρίσεως της εξετάσεως των αιτήσεων αναιρέσεως.

III. Οι εκκρεμείς υποθέσεις

Στις 31 Δεκεμβρίου 2023 εκκρεμούσαν ενώπιον του Δικαστηρίου 1 149 υποθέσεις, περίπου σαράντα περισσότερες από το προηγούμενο έτος. Λαμβανομένου υπόψη ότι το μεγαλύτερο μέρος των υποθέσεων αυτών αποτελείται από αιτήσεις προδικαστικής αποφάσεως (760 υποθέσεις) και αναιρέσεις (289 υποθέσεις), η εφαρμογή της προαναφερθείσας μεταρρύθμισης θα μειώσει αναπόδραστα τους αριθμούς αυτούς, καθώς οι νεοεισερχόμενες αιτήσεις προδικαστικής αποφάσεως σε συγκεκριμένους τομείς θα μεταφερθούν στο Γενικό Δικαστήριο.

[1]                      Ειδικότερα, το 2023 η Επιτροπή άσκησε προσφυγές κατά έξι κρατών μελών για τη μη θέσπιση ή μη κοινοποίηση των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων που απαιτούνται για τη συμμόρφωση προς την οδηγία (ΕΕ) 2019/1937 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Οκτωβρίου 2019, σχετικά με την προστασία των προσώπων που αναφέρουν παραβιάσεις του δικαίου της Ένωσης (ΕΕ 2019, L 305, σ. 17). Βλ. υποθέσεις C‑147/23, C‑149/23, C‑150/23, C‑152/23, C‑154/23 και C‑155/23 (προσφυγές ασκηθείσες κατά της Δημοκρατίας της Πολωνίας, της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, του Μεγάλου Δουκάτου του Λουξεμβούργου, της Τσεχικής Δημοκρατίας, της Δημοκρατίας της Εσθονίας και της Ουγγαρίας αντίστοιχα).

[2]                      Βλ. απόφαση της 18ης Απριλίου 2023 στην υπόθεση C‑1/23 PPU, Afrin (EU:C:2023:296).

[3]                      Βλ. απόφαση της 24ης Ιουλίου 2023 στην υπόθεση C‑107/23 PPU, Lin (EU:C:2023:606).

Βλ. επίσης

Στατιστικά στοιχεία παρελθόντων ετών είναι επίσης διαθέσιμα στον διαδικτυακό τόπο Curia, στο τμήμα "Παλαιότερα στοιχεία".